DURUŞMADA BELGELERIN OKUNMAMASI VE TARTIŞILMAMASI: BOZMA SEBEBI OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ
Giriş
Ceza yargılamasında delillerin duruşmada ortaya konulması, okunması ve tartışılması adil yargılanma hakkının temel unsurlarındandır. 5271 sayılı CMK, hükme esas alınabilecek tüm delillerin hâkim huzurunda tartışılması şartını açıkça düzenlemiştir. Ancak uygulamada yerel mahkemelerde sıklıkla “dosya kapsamındaki tüm belgeler okundu, soruldu” gibi şablon ifadeler kullanılmaktadır. Bu uygulama, savunma hakkının kısıtlanması, denetime elverişlilikten uzaklık ve dolayısıyla bozma nedeni oluşturmaktadır. Buna ilişkin birden fazla güncel BAM kararları ve Yargıtay Genel Kurulu kararları mevcuttur.
1. Duruşmada Delillerin Ortaya Konulması Zorunluluğu
CMK’nın 206, 209, 214, 216 ve 217.maddeleri; delillerin tek tek okunması, ortaya konulması ve tartışılmasını zorunlu kılar. Sanığın sorguya çekilmesinden sonra delillerin ortaya konulması, hükme esas alınacak delil niteliğindeki belgelerin duruşmada ortaya konulup, anlatılıp, okunması ve tartışılması gerekir. 289/1-i ise, duruşmada okunmayan belgenin hükme esas alınmasının kesin hukuka aykırılık olduğunu belirtir.
2. Şablon İfadeler ile Delil Tartışılması: Hukuka Aykırılık
Yerel mahkemelerde sıkça görülen “Dosya kapsamındaki tüm belgeler okundu” şeklindeki tutanaklar, hangi belgenin okunduğunu göstermediği için denetime elverişli değildir. Bu nedenle savunma hakkı ihlal edilir ve bozma sebebidir.
3. Belgelerin Okunmadan ve Tartışılmadan Hükme Esas Alınması
Yargıtay CGK ve BAM kararlarında vurgulandığı üzere, hâkim hükmünü yalnızca duruşmada tartışılmış delillere dayanarak verebilir. Tartışılmayan belgeye dayalı hüküm mutlak bozma nedenidir.Duruşmada okunan ve gösterilen delillerin neler olduğu açıkça ve ayrı ayrı duruşma tutanağına yazılmadan şablon biçimde "delil niteliğine havi işlemli belgeler okundu" şeklinde denetime elverişli olmayan, hangi tutanak ya da tutanakların okunduğu yönünde açıklık içermeyen ifadeler hukuka aykırı olup bozma sebebidir.
5. Hakimin Vicdani Kanaati ve Delillerin Tartışılması
Hakim yalnızca duruşmada tartışılan delillere dayanarak vicdani kanaatine ulaşabilir. Tartışılmayan delillerle oluşturulan kanaat hukuken geçersizdir.
5. İçtihatlar: BAM ve Yargıtay Ceza Genel Kurulu Yaklaşımı
İçtihatlar; delillerin şablon ifadelerle geçiştirilmesinin denetime elverişliliği ortadan kaldırdığını ve savunma hakkını ihlal ettiğini belirtmektedir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun 22.06.2021 tarihli 2017/1190 Esas, 2021/302 K. sayılı kararı, Yargıtay CezaGenel Kurulu'nun 28.06.2011 tarihli 2011/130 Esas, 2011/149 K. sayılı kararı, Adana Bölge Adliye Mahkemesi 19. Ceza Dairesi'nin 2023/1767 Esas, 2025/459 K.sayılı kararı da bu yönde içtihat oluşturmuştur.
Sonuç
Delillerin duruşmada tek tek okunması ve taraflara sorulması zorunludur. Aksi hâlde savunma hakkı ve adil yargılanma hakkı ihlali meydana gelir ve karar bozulur.
Anahtar Kelimeler:
Duruşmada belgelerin okunması, CMK 217, delillerin tartışılması, savunma hakkı ihlali, ceza hukuku, ağır ceza, ağır ceza avukatı, Yargıtay Ceza Genel Kurulu, BAM kararları