İşçi Alacakları ve Tazminatı Çeşitleri
İş hayatında çalışanların yasal haklarının korunması ve işverenlerin yükümlülüklerini yerine getirmesi büyük önem taşır. İşçi alacakları ve tazminat çeşitleri, 4857 Sayılı İş Kanunu’ nda yer alıp, iş sözleşmesinin sona ermesi ya da iş ilişkisi sırasında işçinin sahip olduğu hakların karşılığını temsil eder.
İşçi alacaklarından yönünden bir tazminattan bahsetmek için işçinin İş Kanunu’ nun 24. Maddesine göre haklı nedenle fesih etmesi gerekmektedir. Aksi takdirde tazminattan söz etmek pek de mümkün değildir. Bazı alacaklar feshe bağlı olmadan da ortaya çıkmasına rağmen çoğunluğu feshe bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu makalede işçi alacakları, tazminat türleri ve bu hakların ne zaman talep edilebileceği detaylı olarak incelenecektir.
İşçi Alacakları
İşçi alacakları, işçinin işverenden hak ettiği maaş, prim, ikramiye gibi parasal ödemeleri içerir. Başlıca işçi alacakları şunlardır:
1. **Ücret Alacağı**: İşçi, işveren ile yapılan iş sözleşmesi doğrultusunda hak ettiği ücretin zamanında ve eksiksiz ödenmesini talep edebilir. Ücret, işçinin temel gelir kaynağıdır ve yasal olarak her ay düzenli şekilde ödenmesi zorunludur.
2. **Fazla Mesai Ücreti**: İş Kanunu'na göre işçinin normal çalışma saatleri dışında yaptığı fazla mesai karşılığında hak ettiği ücrettir. Fazla mesai ücreti, normal çalışma ücretinden daha yüksek bir oranla ödenir. İşçinin onayı alınmadan fazla mesai yaptırılması hukuka aykırıdır.
3. **Yıllık İzin Ücreti**: İşçi, kullanmadığı yıllık izin günlerinin ücretini iş sözleşmesi sona erdiğinde talep edebilir. Kullanılmayan izin günleri, işçinin haklarından biridir ve ücret olarak işçiye ödenmelidir.
4. **Kıdem Tazminatı**: İşçinin en az bir yıl aynı iş yerinde çalışması ve işten çıkarılması veya haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesi durumunda hak ettiği tazminattır. Kıdem tazminatı, işçinin her bir yıl çalışması karşılığında bir brüt maaşı tutarındadır.
5. **İhbar Tazminatı**: İş sözleşmesinin işveren veya işçi tarafından, kanunda belirtilen ihbar sürelerine uyulmadan feshedilmesi durumunda talep edilen tazminattır. İşverenin işçiyi haber vermeden işten çıkarması durumunda işçiye ödenir.
Tazminat Çeşitleri
Tazminatlar, iş sözleşmesinin sona erdiği durumlarda işçiye ödenmesi gereken maddi karşılıkları ifade eder. Başlıca tazminat çeşitleri şunlardır:
1. **Kıdem Tazminatı**: İşçinin en az bir yıl aynı işyerinde çalışmış olması ve işten çıkarılma durumunda işverenden talep edebileceği tazminattır. İşçi kendi isteğiyle işten ayrılırsa kıdem tazminatı talep edemez, ancak bazı istisnalar mevcuttur (örneğin, askerlik veya evlilik sebebiyle işten ayrılma gibi).
2. **İhbar Tazminatı**: İşçi ya da işverenin iş sözleşmesini sona erdirmeden önce belirli bir süre öncesinde diğer tarafa bildirimde bulunması zorunludur. Bu süreye uyulmaması durumunda ihbar tazminatı devreye girer. İşveren, işçiyi bu süreye uymadan işten çıkarırsa ihbar tazminatı ödemek zorundadır. Aynı şekilde, işçi de ihbar süresine uymadan işten ayrılırsa, işverene ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olur.
3. **Kötü Niyet Tazminatı**: İşverenin, işçiyi işten çıkarırken iş güvencesini kötüye kullanması durumunda talep edilen tazminattır. İşverenin kötü niyetle işçiyi işten çıkarması, işçinin daha fazla tazminat alma hakkı doğurur.
4. **Ayrımcılık Tazminatı**: İşçinin cinsiyet, ırk, din, dil, siyasi görüş gibi sebeplerle işten çıkarılması veya iş yerinde ayrımcılığa uğraması durumunda talep edilebilen tazminattır. İşverenin eşit davranma yükümlülüğüne aykırı hareket ettiği hallerde işçi bu tazminatı alabilir.
5. **Sendikal Tazminat**: İşçi, sendikal faaliyetlere katıldığı için işten çıkarılırsa yada sendikal hakları ihlal edilirse, sendikal tazminat talep edebilir. Bu tazminat, işçinin sendikal haklarının korunmasına yönelik bir yaptırımdır.
İşçi Alacaklarının Talep Edilmesi
İşçi alacakları, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren beş yıl içerisinde talep edilebilir. Bu süre zarfında işçi, ücret alacağı, fazla mesai ücreti, yıllık izin ücreti gibi tüm haklarını talep edebilir. Ancak bu sürenin geçmesi durumunda işçi alacakları zamanaşımına uğrar ve talep hakkı kaybolur.
İşçi, işveren ile yaşadığı uyuşmazlıklarda arabuluculuk yoluna başvurabilir. Türkiye'de arabuluculuk, iş davalarında zorunlu bir aşama olup, bu süreçte taraflar anlaşamazsa iş mahkemesine başvurulabilir.
İşçi Alacakları ve Tazminatta Zamanaşımı Süreleri
Kanuni süreler alacak ve tazminat kalemlerine göre değişkenlik göstermekte olup genelde 5 yıllık ve10 yıllık süreler mevcuttur. Herhangi bir hak kaybına uğramamak için bu konuda uzman bir avukata danışmanızı tavsiye ederiz.
İşçi alacakları ve Tazminatta Zorunlu Arabuluculuk
Yukarıda bahsettiğimiz işçi alacakları ve tazminatları yönünden yasal mevzuat gereği 01.01 2018 tarihinden itibaren zorunlu arabuluculuk süreci getirilmiştir. Arabuluculuğa başvurmadan dava açılması durumunda mahkeme usul yönünden reddeder. Bu nedenle muhakkak önce arabuluculuk süreci tamamlanmalıdır.
Sonuç
İşçi alacakları ve tazminat çeşitleri, işçilerin haklarının korunması açısından son derece önemlidir. Ücret alacağı, fazla mesai ücreti, kıdem tazminatı gibi kalemler işçilerin maddi güvence altına alınmasına katkı sağlar. İşverenlerin ise bu yükümlülüklere uyması, iş barışının korunması açısından kritik bir öneme sahiptir. İşçiler, yasal haklarını bilerek hareket etmeli ve haklarının korunması için gerekli adımları atmalıdır.
İş Davaları Avukatı
İş davaları niteliği itibariyle hukuk davası olması ve yoğunluklu delil ve ispata ilişkin olarak yürümektedir. Bu yüzden iş davalarında tecrübeli bir iş davası avukatıyla çalışmanızı tavsiye ederiz. Çalışacağınız iş davalarına bakan avukatın nerede olduğunun ya da nerede çalışmış olduğunuzun hiçbir önemi yoktur. Davanız Bakırköy, Çağlayan, Kartal, Ankara ya da İzmir adliyesinde görülmesi fark yaratmamaktadır. Burada önemli olan kriter çalışacağınız avukatın etkin bir şekilde haklarınızı savunmasıdır. Bu yüzden arama yaparken iş avukatı İstanbul, iş avukatı Bakırköy, iş avukatı Çağlayan, iş avukatı Kartal diye arama yapmanıza gerek yoktur.