Borçlunun Haline Münasip Evin (Mesken) Haczedilmezliği
Kural olarak, alacaklının alacağını elde etmesini sağlamak amacıyla borçluya ait maddi bir değer ifade eden tüm mal ve hakların haczi ve satışı mümkündür. Bununla birlikte gerek insani düşünceler gerekse kamu düzeni düşüncesiyle borçlunun kendi hayatını ve ailesinin hayatını devam ettirebilmesi için bazı malları hacizden muaf tutulmuştur. İİK82'deki mal ve haklar, borçlu ve ailesinin yoksul kılınıp, sonuçta devletin sosyal yardımına muhtaç bırakılmaması ve borçlunun ekonomik varlığını devam ettirebilmesi düşüncesine dayanılarak haczedilemez sayılmıştır.
Haline Münasip Ev Kavramı
Peki kanun koyucunun bahsetmiş olduğu bu haline münasip evden ne anlamak gerekmektedir? Haline münasip evden anlaşılması gereken, borçlunun hâline münasip evi tespit edilirken sadece borçlunun kendisinin değil, borçlunun ve ailesinin ihtiyaçlarını karşılamaya elverişli, mali ve sosyal durumlarına uygun asgari şartları taşıyan bir ev anlaşılmalıdır. Borçlunun ve ailesinin ihtiyaçlarını fazlasıyla karşılayan ve sosyal durumlarına göre asgari ölçüyü aşan evin haczi mümkün olup bedelinden hâline münasip bir ev alabileceği miktarı borçluya verilmek şartıyla satılabilir.
İİK. 82. Maddesinin 12.Fıkrasına göre “Borçlunun haline münasip evi” haczedilemez, düzenlenmesindeki amaç, bu düzenlemenin amacı, ailenin birliğinin ve bütünlüğünün çatısını oluşturan konutun varlığını devam ettirmek, borç yükü altında olsa dahi aile bütünlüğün ve birliğin devamının sağlanmasıdır. Borçlunun karşılaştığı sıkıntılı süreçte barınma imkanından yoksun bırakmak, insan haklarına ve sosyal devlet ilkesine ters düşecektir. Bu amaçla yasa, borçlunun ve ailesinin haline münasip meskeninin haczedilemeyeceği esasını düzenlenmiştir.
Haline Münasip Evin Haczinde İzlenecek Usul ve Esaslar
Yargıtay'a göre icra müdürünün haciz sırasında borçlu tarafından yapılmış olan haline münasip ev konusundaki itiraza ilişkin takdir yetkisi bulunmamakta olup müdürün haciz işlemini gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bu durumda haline münasip evi haczedilen borçlunun yapması gereken, alacaklı tarafın talebiyle, icra müdürü tarafından konulmuş olan haczi şikayet yoluyla (icra memur muamelesini) ilgili tetkik merciine taşımaktır.
Haline Münasip ev (Meskeniyet) İddiasında Görevli Şikayet Mercii
Meskeniyet iddiasının, haciz işlemini gerçekleştiren icra dairesine değil, icra dairesinin bağlı bulunduğu icra mahkemesine yapılması gerekecektir. İcra dairesine yapılan müracaat sonuç doğurmayacaktır. Dolayısıyla borçlu yan haczin koyulduğunu öğrendiği yada tebliğ aldığı andan itibaren kanunda belirtilen süreler içerisinde icra hukuk mahkemesine şikayet yoluyla başvurmak zorundadır. Aksi takdirde alacaklıyan haciz işlemlerine devam edip, evin satışını gerçekleştirebilecektir.
Meskeniyet İddiasında (Şikayet Hakkına) Bulunma Hakkına Kimler Sahiptir
Meskeniyet iddiası ile yapılan haciz işlemine karşı şikayet hakkı sadece takibin borçlusu tarafından değil aynı zamanda, meskende yaşayan diğer aile üyeleri ve özellikle de diğer eş tarafından da kullanılabilmelidir. Öğretide de tamamen ya da kısmen haczedilmesi mümkün olmayan mal ve hakların haczi durumunda gerek eş gerekse diğer aile fertlerinin haczedilmezlik şikayetinde bulunabilecekleri kabul edilmektedir. Zira, haczedilmezlik müessesesi sadece borçluyu korumak amacıyla değil aynı zamanda borçlunun ailesini de korumak amacıyla getirilmiştir.
Şikayette Husumet
Şikayet teknik anlamda bir dava olmadığı halde söz konusu husumeti alacaklı (davalı) tarafa yöneltilmesi gerekmektedir. Yani burada davacı borçlu, davalı ise alacaklı olacaktır.
Şikayet Süresi
İİK md. 16 hükmü doğrultusunda meskeniyet iddiasının da haczi ıttıla tarihinden itibaren yedi günlük süre içerisinde yapılması gerekecektir. Yani borçlunun haczi öğrendiği günden itibaren ya da kendisine tebliğ edildiği günden itibaren 7 gün içerisinde şikayet yoluna başvurmak zorundadır.
Yetkili İcra Mercii
Taşınmaz üzerine haciz işlemi asıl icra dairesince doğrudan doğruya uygulanmış ise asıl takibin yapıldığı yer icra mahkemesi yetkili olacaktır. Ancak uygulamada söz konusu hacizler bazı durumlarda talimatla yani istinabe dediğimiz yolla yapılmaktadır. Bu durumda da meskeniyet şikayeti talimat yazılan diğer bir deyişle istinabe edilen icra dairesinin bulunduğu icra mahkemesine yapılır.
Meskeniyet İddiası ile İlgili Çeşitli Yargıtay Kararları
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/12-1138E.2017/868K. 26.4.2017T.
''İİK’ nun 82.maddesinin1.fıkrasının 12.bendi gereğince, borçlunun “haline münasip” evi haczedilemez. Bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki“aile” terimi, geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar. İcra mahkemesince, borçlunun sözü edilenlerle birlikte barınması için zorunlu olan haline münasip meskeni temin etmesi için gerekli bedel bilirkişilere tesbit ettirildikten sonra, haczedilen yerin kıymeti bundan fazla ise satılmasına karar verilmeli ve satış bedelinden yukarda nitelikleri belirlenen mesken için gerekli olan miktar borçluya bırakılmalı, kalanı alacaklıya ödenmelidir. Bu kıstasları aşan nitelik ve evsaftaki yerlerle, makul ölçüleri geçen oda ve salonu kapsayan ve ikamet için zorunlu öğeleri içeren bir meskenin dışındaki yerler, maddede öngörülen amaca aykırıdır. Borçlunun görev ve sıfatı kendisinin yukarda belirlenenden daha görkemli bir meskende ikamet etmesini gerektirmez.''
Yargıtay 12. HD 2006/23100 E.2007/822 K. “…İİK'nın 82/12 maddesi gereğince, borçlunun "hâline münasip" evi haczedilemez. Bir meskenin borçlunun hâline uygun olup olmadığı adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki "aile" terimi, geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar. İcra mahkemesince, borçlunun sözü edilenlerle birlikte barınması için zorunlu olan hâline münasip meskeni temin etmesi için gerekli bedel bilirkişilere tespit ettirildikten sonra, haczedilen yerin kıymeti bundan fazla ise satılmasına karar verilmeli ve satış bedelinden yukarıda nitelikleri belirlenen mesken için gerekli olan miktar borçluya bırakılmalı, kalanı alacaklıya ödenmelidir. Bu kıstasları aşan nitelik ve evsaftaki yerlerle, makul ölçüleri geçen oda ve salonu kapsayan, ve ikamet için zorunlu öğeleri içeren bir meskenin dışındaki yerler, maddede öngörülen amaca aykırıdır. Borçlunun görev ve sıfatı, kendisinin yukarıda belirlenenden daha görkemli bir meskende ikamet etmesini gerektirmez…” şeklinde verdiği hükümde bu hususu doğrulamaktadır.
12. HD 31.1.2005 2005/2976 E.2005/6893 K. Sayılı kararında ''Meskeniyet itirazında bulunulan ev mahkemece haczin kaldırılmasına karar verilen 1859 nolu parselinin de bulunmaktadır.Bilirkişi raporunda; evin minimum şartlarda barınmayı sağlandığı belirtilmektedir. Açıklanan nedenle; ev ile ilgili meskeniyet iddiasının kabulüne karar verilmesi gerekirken ev ayrı tutularak yazılı şekilde evin barınak olduğu bir ailenin oturmasına münasip mesken niteliğinde bulunmadığından bahisle meskeniyet iddiasının reddine karar verilmesi isabetsizdir. '' şeklinde hüküm verilmiş olup barınak, bağ evi vb. yerlerin de barınma ihtiyacını karşılamaya elverişli olması halinde haline münasip ev kabul edileceği belirtilmiştir.
Haline münasip evin tespitinde borçlunun sosyal, ekonomik durumu, evde kaç kişinin yaşadığı gibi hususlar göz önünde alınmalıdır. Haline münasip ev sayılamayan evin satışı sonucunda borçlunun gecekonduda yaşamaya mecbur bırakılması da düşülemez olup Yargıtay' ın vermiş olduğu kararlar da bu yöndedir.
Yargıtay 12.Hukuk Dairesi Esas: 2013/17428 Karar: 2013/25793
İK'nun 82.maddesinin 1.fıkrasının12.bendi gereğince, borçlunun "haline münasip" evi haczedilemez. Bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki"aile" terimi, geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar. İcra mahkemesince, borçlunun sözü edilenlerle birlikte barınması için zorunlu olan haline münasip meskeni temin etmesi için gerekli bedel bilirkişilere tesbit ettirildikten sonra, haczedilen yerin kıymeti bundan fazla ise satılmasına karar verilmeli ve satış bedelinden yukarıda nitelikleri belirlenen mesken için gerekli olan miktar borçluya bırakılmalı, kalanı alacaklıya ödenmelidir.
Bu kıstasları aşan nitelik ve evsaftaki yerlerle, makul ölçüleri geçen oda ve salonu kapsayan ve ikamet için zorunlu öğeleri içeren bir meskenin dışındaki yerler, maddede öngörülen amaca aykırıdır. Borçlunun görev ve sıfatı kendisinin yukarıda belirlenenden daha görkemli bir meskende ikamet etmesini gerektirmez.
12.Hukuk Dairesi Esas O.2006/3949 Karar No.2006/6960
llK.nun 82/12. maddesinde borçlunun haline münasip evininin haczolunamayacağı belirlendikten sonra aynı maddede ancak evin kıymeti fazla ise bedelinden haline münasip bir yer alabilecek miktarı borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır" hükmüne yer verilmiştir. Mahkemece mahallinde keşif yapılarak meskeniyet şikâyetine konu taşınmazın keşif tarihi itibariyle değeri ile borçlunun haline münasip ev alabileceği bedel tespit edildikten sonra bu miktar mahcuzun değerinden az ise mahcuzun satılarak borçlunun haline münasip ev alması için gerekli bedelin kendisine, artanın alacaklıya ödenmesine, satışın borçlunun haline münasip ev alabileceği miktardan az olmamak üzere yapılmasına karar verilmesi gerekir.
Yargıtay 8.Hukuk Dairesi 2015/10269 E. 2017/11873 K. 02.10.2017 T.
İİK'nun 82/12. maddesi gereğince, borçlunun "haline münasip" evi haczedilemez. Bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki "aile" terimi, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar. İcra Mahkemesi'nce borçlunun sözü edilenlerle birlikte barınması için zorunlu olan haline münasip meskeni temin etmesi için gerekli bedel bilirkişilere tespit ettirildikten sonra, haczedilen yerin kıymeti bundan fazla ise satılmasına karar verilmeli ve satış bedelinden yukarıda nitelikleri belirlenen mesken için gerekli olan miktar borçluya verilmeli, kalanı icra dosyasında bırakılmalıdır. Bu kıstasları aşan nitelik ve evsaftaki yerlerle, makul ölçüleri geçen oda ve salonu kapsayan ve ikamet için zorunlu öğeleri içeren bir meskenin dışındaki yerler, maddede öngörülen amaca aykırıdır.Değerlendirme yapılırken en mütevazi semtlerdeki mesken fiyatları esas alınmalıdır.
Yukarıda da görüldüğü gibi Yargıtayİçtihatları ve Yargıtay Kararlarında sabit ve istikrar kazanmıştır ki İİK 82/12 hükmü gereğince borçlunun haline münasip evi hiçbir surette haczedilmez.